ျပဇာတ္

(၁)
တခါက က်ေနာ္တို႔ နယူးေယာက္မွာ ျပဇာတ္ၾကည့္ျဖစ္ၾကတယ္။ က်ေနာ္နဲ႔ ကိုေဇာ္မင္း (ရြက္မြန္) တို႔ Open Society Institute (OSI) အဖြဲ႔နဲ႔ ေတြ႔ အၿပီး ဒီရံုးက မိတ္ေဆြအမ်ဳိးသမီးက နယူးေယာက္ ေရာက္တုန္း၊ ညေတြကို ဟိုတယ္ တည္းခို ခန္းထဲမွာ အလဟသ မကုန္ဆံုးေစသင့္ဘူး။ တခုခု လုပ္ပါ၊ သူလိုက္ပို႔မယ္ ေျပာတယ္။ က်ေနာ္တို႔က စဥ္းစားၾကည့္လိုက္ၿပီး ေဒသထြက္ ဘီယာ (local beer) တခုခု ေသာက္မယ္။ ျပဇာတ္ၾကည့္မယ္လို႔ ေျပာလိုက္တယ္။ သူက ဘေရာ့ေ၀း ျပဇာတ္ ေတြက ေစ်းႀကီး တယ္။ ျပဇာတ္တခုခု ရွာေပးမယ္ ေျပာၿပီး သတင္းစာၾကည့္၊ လက္မွတ္အတြက္ ႀကိဳတင္ဖုန္းေခၚလိုက္တယ္။

ျပဇာတ္နာမည္ေတာ့ မမွတ္မိေတာ့ဘူး။ သူတို႔က စမ္းသပ္အဆင့္ (experimental) လို႔ ေခၚတဲ့ ျပဇာတ္မ်ဳိးပဲ။ ဘေရာ့ေ၀း မေရာက္ခင္ ဒီအဆင့္ကို ျဖတ္ၾကရတာ။ ဒါေတာင္ ေစ်းမေသးလွဘူး။ တေယာက္ ေဒၚလာ ၈၀ ေလာက္ ရွိမယ္။


က်ေနာ္တို႔ ရံုထဲေရာက္သြားေတာ့ ထိုင္ခံုမရွိဘူး။ မိုးတိုးမတ္တတ္။ စင္ျမင့္က ဘယ္ဖက္မွာမွန္း မသိရဘူး။ ရံုထဲမွာလည္း လူေတြက တျဖည္းျဖည္းမ်ားလာတယ္။ ေနာက္ေတာ့ ျပဇာတ္စပါၿပီ။ က်ေနာ္တို႔ ေခါင္းေပၚက မီးလင္းလာတယ္။ ေလယာဥ္ ပ်ံသံ လိုလို၊ တင့္ကား သံခ်ပ္ကာျပားေတြ ပြတ္က်ိတ္နင္းလာသံလိုလို ၾကားလိုက္ရၿပီး။ ေခါင္းေပၚက မ်က္ႏွာက်က္သဖြယ္ မီးလင္း ေနတဲ့ ပိတ္စအေပၚကို တင့္ကားအရုပ္ကေလးေတြ၊ ေလယာဥ္ပ်ံ အရုပ္ေလးေတြ တေျဖာက္ေျဖာက္က်လာတယ္။ ၾကယ္ေတြလည္း ေႂကြက်တယ္။ ေနာက္ေတာ့ ဟိုဘက္၊ သည္ဘက္ ႀကိဳးနဲ႔ လႊဲသြားတဲ့ လူအရိပ္ေတြကို ေတြ႔ရတယ္။ တေစၦ ေတြလို၊ နာနာဘာ၀ေတြ လိုလို။ လူေတြ နာနာက်ဥ္က်ဥ္ ေအာ္သံေတြကုိလည္း ၾကားရ။ ေနာက္ပိုင္း ပိုေျခာက္ျခား စရာ ျဖစ္လာတယ္။ ေနာက္ေတာ့မွ ၀ဲပ်ံေနတဲ့ အရိပ္ေတြက နိမ့္က်လာၿပီး က်ေနာ္တို႔ ေခါင္းေပၚက ပိတ္စလို႔ ထင္ေနခဲ့ရတဲ့ စကၠဴအျဖဴစႀကီးကို ဆြဲဆုတ္ခ်သြားၾကေတာ့တယ္။ သည္ေတာ့မွ ဇာတ္ခံုေပၚလာတယ္။ ဇာတ္ခံုက ျမင္ကြင္းက်ယ္ ပတ္ပတ္ လည္မွာ ရွိေနသလို၊ ေခါင္းေပၚမွာပါ ရွိေနတယ္။ စက္၀ိုင္းျခမ္းပံုေပါ့။

ဇာတ္လမ္းသေဘာကေတာ့ စစ္အာဏာရွင္ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးေအာက္က ခ်ီလီ၊ အာဂ်င္တီးနား စသျဖင့္ လက္တင္အေမရိက ႏိုင္ငံတခုေအာက္က ျပည္သူေတြရဲ႔ ဘ၀ပါပဲ။ ေတာ္လွန္ေရး သေဘာမ်ဳိးလည္း ပါတယ္။ စကားမေျပာၾကေပမယ့္ ခံစား လို႔ရတယ္။ ေတးသံ၊ မီးေရာင္၊ ေကာက္ေကြးတြန္႔လိမ္ေနတဲ့ လူေတြ၊ အမိန္႔ေပးသံ ဆန္ဆန္၊ မိန္႔ခြန္းဆန္ဆန္ စကားသံ ေတြ ၾကားၾကရတယ္။ တခါတေလ လူအုပ္ႀကီးက ပလပ္စတစ္ပုန္းေတြ၊ တိုင္ကီေတြကို ဒရမ္သဖြယ္ ၿပိဳင္တူထုရိုက္တာက စိတ္ တက္ႂကြဖြယ္၊ စစ္ခ်ီေတးသြားလိုလို။ လူေတြ ကၾကတယ္။ ႀကိဳးတန္း ဆိုင္းႀကိဳးေတြနဲ႔ ဆြဲၿပီး က်ေနာ္တို႔ ေခါင္းေပၚ ကလည္း ၀ဲပ်ံသြားၾကတယ္။ တခါတေလ မိုးရြာသလိုမ်ဳိး ဖြဲဖြဲေလး ေရေတြ ရြာခ်လို႔ က်ေနာ္တို႔လည္း စိုစိစိ ျဖစ္ေနရတယ္။ တခ်ဳိ႔ ျပဇာတ္ၾကည့္ေနသူက ထီးေတာင္ထုတ္ေဆာင္းေနၾကရတယ္။ တခါတေလ ပရိသတ္ထဲက တေယာက္ကို ႀကိဳးဆိုင္း ေတြနဲ႔ လူေတြက လာမၿပီး စင္ေပၚေကာက္တင္သြားတာလည္း ရွိတယ္။ လူကလည္း ဟိုဘက္ကို လွည့္ၾကည့္လိုက္၊ ဒီဘက္ကို လွည့္ၾကည့္လိုက္ လုပ္ေနရတယ္။

ဒီျပဇာတ္ကေတာ့ ၾကည့္သူကို အလုပ္ေပးတဲ့ ျပဇာတ္ပါပဲ။ ၿပီးသြားတဲ့အထိ မိုးတိုးမတ္တတ္။ သူတို႔နဲ႔ပါ က်ေနာ္တို႔က ေရာၿပီး အလုပ္လုပ္ေပးၾကရတယ္။ က်ေနာ့္ဘ၀မွာ တသက္တခါ ဆိုရေလာက္ေအာင္ ဒီျပဇာတ္မ်ဳိး ဒီတခါပဲ ၾကည့္ဖူး တယ္။ ေနာက္ တခါလည္း ထပ္မၾကည့္ျဖစ္ေသးဘူး။

(၂)
ထိုင္းႏိုင္ငံ၊ ခ်င္းမိုင္ၿမိဳ႔မွာလည္း စတူဒီယို ဇန္း (Studio Xang) ဆိုတဲ့ ေက်ာင္းကေလးရွိတယ္။ သူတို႔က ေရႊ႔ေျပာင္းအေျခခ် မိသားစုေတြက ကေလးေတြ အႏုပညာ ဖြံ႔ၿဖိဳးေစဖို႔အတြက္ (Art for Migrant Children Project-- AMCP) စီမံခ်က္တခု ကို ေစတနာ့၀န္ထမ္း လုပ္ေပးေနၾကတာ။ ထိုင္း-ျမန္မာနယ္စပ္ မဲေဆာက္ၿမိဳ႕နဲ မဲလအုန္း ဒုကၡသည္စခန္းေတြမွာလည္း သူတို႔ ပညာေရး အစီအစဥ္ေတြ လုပ္ထားတာ ရွိတယ္။

စိတ္၀င္စားစရာက သူတို႔က အသံုးခ် ျပဇာတ္နည္းပညာ (Applied Drama) သံုးၿပီး ကေလးေတြကို စာသင္ေပးတာပါ။ Visual art လည္း ကေလးေတြကို သင္ေပးတယ္။ ဒီ သင္တန္းေတြကို ဦးေဆာင္တဲ့ မတ္ ယိုေဆာ (Matt Yoxall) က ဘန္ေကာက္ အက်ဥ္းေထာင္ေတြမွာ အက်ဥ္းသားေတြနဲ႔ ေထာင္အာဏာပိုင္ေတြ အၾကား ဒီျပဇာတ္ကတဲ့ နည္းပညာနဲ႔ ပိုနားလည္မႈ၊ ဆက္စပ္ေဆာင္ရြက္မႈ ရေစခဲ့တယ္ ဆိုတယ္။ အလားတူ အဂၤလန္ႏိုင္ငံရွိ အမ်ဳိးသားျပတိုက္ ပညာေပး အစီအစဥ္မွာလည္း ဒီနည္းပညာမ်ဳိးကို သူ အသံုးခ်ခဲ့ဖူးတယ္။

ဒီ အယူအဆ စတင္လာတာကေတာ့ ေအာ္ဂတ္စတို ဘိုး (Augusto Boal) ဆိုတဲ့ သူဆီကပါ။ ဘရာဇီးႏိုင္ငံ၊ ဆန္ေပါင္လို ၿမိဳ႕မွာရွိတဲ့ ေအရီနာ ျပဇာတ္ရံုမွာ သူတို႔ ျပဇာတ္ေတြ ကၾကတယ္။ ျပဇာတ္မွာ စင္ေပၚမွာ ကတဲ့သူက ဇာတ္လိုက္၊ မင္းသား၊ မင္းသမီး၊ လူၾကမ္း.. စသျဖင့္ေပါ့။ ျပဇာတ္ (Drama) လို႔ ေျပာလိုက္တာနဲ႔ လူအမ်ားစုက ဇာတ္ခံု စင္ျမင့္၊ ဇာတ္ၫႊန္း၊ ၀တ္စံုေတြ၊ လက္ခုပ္သံေတြ၊ လူတခ်ဳိ႔က စင္ေပၚတက္ဖို႔ တုန္လႈပ္ေျခာက္ျခား ျဖစ္ရတာေတြ၊ ပ်င္းရိၿငီးေငြ႔ ဖြယ္ရာ ကိစၥ ေတြ ကို ျမင္တတ္ၾကတယ္။ ဒါေပမယ့္ ေအရီနာ ဇာတ္ရံုရဲ႕ အစဥ္အလာအရ ဘရာဇီးႏိုင္ငံက ပြဲၾကည့္ ပရိသတ္ ေတြကို ေဖ်ာ္ေျဖ တင္ဆက္မႈၿပီးတိုင္း ဒီျပဇာတ္အေပၚ ျပန္ေဆြးေႏြးႏိုင္ဖို႔ ဖိတ္ၾကားေလ့ရွိတယ္္။ ၁၉၆၀ မွာ “ဘိုး”က ဒီအယူအဆကို အေျခခံ ၿပီးေတာ့ ေနာက္ထပ္ ဆန္းသစ္မႈ လုပ္ၾကည့္ျပန္တယ္။ ျပဇာတ္တင္ဆက္ ကျပေနစဥ္ ပရိသတ္ ေတြက ရပ္ခိုင္းလို႔ ရတယ္။ ဇာတ္ေကာင္ေတြကို အျခား တနည္း ေျပာင္းလဲ ကျပေစဖို႔ ခုိင္းလို႔ရတယ္။ ပံုစံသစ္ကို တီထြင္ တာေပါ့။ ေနာက္ပိုင္း “ဘိုး”က ပိုထူးျခားတဲ့ နည္းကိုပါ စမ္းသပ္ လာတယ္။ “ဘိုး”က ဒီ နည္းလမ္းကို “ဖိႏွိပ္ခံရသူမ်ား၏ ျပဇာတ္ခံု” လို႔ ေခၚဆိုခဲ့တယ္။

“ဘိုး”က ေျပာင္းလဲကျပရန္ အၾကံျပဳၾကတဲ့ ပရိသတ္ေတြကို စင္ေပၚဖိတ္တယ္။ သူတို႔၏ အိုင္ဒီယာကို ကိုယ္တိုင္ကျပ ၫႊန္ၾကား ေစတယ္။ သူ ေတြ႔လာတာက ပရိသတ္ေတြက ခ်က္ခ်င္း ဆိုသလို လုပ္ပိုင္ခြင့္ အာဏာၾသဇာျမႇင့္တင္ေပးရာ ေရာက္သြားတယ္။ အေျပာင္းအလဲအတြက္ ေမွ်ာ္မွန္း ေနရံုမွ်သာ မကဘဲ လက္ေတြ႔ကျပ အေကာင္အထည္ေဖာ္လို႔ ရလာ တယ္။ အဲသည္လိုနဲ႔ ျပဇာတ္ကျပမႈဟာ လူမႈ လႈပ္ရွားမႈ၊ စည္းရံုးမႈေတြမွာလည္း လက္နက္တခုအျဖစ္ သံုးႏိုင္ေၾကာင္း သိလာရတယ္။ အလားတူ ဒီ အသံုးခ်ျပဇာတ္နည္းနာကို အာဏာရွင္စနစ္ေနာက္ပိုင္း အာဂ်င္တီးနားႏိုင္ငံမွာလည္း အသြင္ ကူးေျပာင္းေရးကာလ တရားမွ်တမႈ ရရွိေစေရး လုပ္ငန္းစဥ္ေတြမွာလည္း တြင္တြင္က်ယ္က်ယ္ အသံုးခ်ခဲ့ၾကတယ္။

အခု စတူဒီယို ဇန္းကေတာ့ နယ္စပ္ေက်ာင္းက ကေလးေတြကို သူတို႔ကိုယ္တိုင္ ျပဇာတ္ေရးေစတယ္။ သရုပ္ေဆာင္ ေစတယ္။ ရွက္ရြံ႔ေနတဲ့ ကေလးေတြကို ပိုမို ရဲ၀ံ့လာေစၿပီး၊ ဗိုလ္က် ဆိုးသြမ္းေနေသာ ကေလးေတြကိုလည္း သူတို႔အတြင္း မွာ မိမိကိုယ္ကို ယံုၾကည္မႈ နည္းေနပံုကိုလည္း သိျမင္ေစခဲ့တယ္။ စာသင္ၾကားမႈ ကိုယ္၌မွာက သရုပ္ေဆာင္မႈ တမ်ဳိးပဲတဲ့။ အစဥ္အလာ အရ ဆရာက ပင္မ သရုပ္ေဆာင္သူျဖစ္ေနၿပီး၊ ကေလးေတြက ပရိသတ္ျဖစ္ေနတယ္။ စတူဒီယို ဇန္းကေတာ့ ဒီစနစ္ကို ေျပာင္းခဲ့တယ္။ ဆရာက ဇာတ္ခံုစင္ျမင့္ကို ၫႊန္ၾကားေပးတဲ့ ဒါရိုက္တာ ျဖစ္လာၿပီး၊ ကေလးေတြကို အျပဳခံ ဆရာ ေျပာသမွ် နားေထာင္ေနရ၊ ၾကည့္ေနရာတဲ့ ေနရာကေန၊ ပရိသတ္ခံုေနရာေတြကေန ထြက္လာေစတယ္။ သူတို႔ကိုယ္တိုင္ သရုပ္ေဆာင္ေတြ ျဖစ္လာေစတယ္။ စိတ္၀င္စားဖြယ္ ေက်ာင္းကေလးပါပဲ။

(၃)
က်ေနာ္ မၾကာေသးမီက “ေတာင္တန္း၊ သစ္ပင္၊ ေသြးစ....” ကို ေရးျဖစ္တယ္။
စျဖစ္တာကေတာ့ ဆရာမေမၿငိမ္းက ေျမႇာက္ေပးပါတယ္။ “ရွင္က စိတ္ရွည္တယ္။ ၀တၳဳရွည္ စမ္းေရးၾကည့္ရင္ ေကာင္းမယ္” လို႔ ေျပာလာတယ္။ က်ေနာ္လည္း ဘ၀ေျခရာသဖြယ္၊ က်ေနာ္တို႔ ရဲေဘာ္ေတြရဲ႔ ျဖတ္သန္းမႈကို လြမ္းေမာ တသဘြယ္၊ အမွတ္တရ ကာလမ်ားအေၾကာင္း အပိုင္းေလးေတြ ခြဲၿပီး အေဆြးဓာတ္ခံနဲ႕ ဖြဲ႔မိတယ္။ “ေတာလား”ပဲ ဆိုၾကပါစို႔။ က်ေနာ္က ပြင့္ပြင့္လင္းလင္း ေျပာရရင္ ဒီလို၀တၳဳရွည္လိုမ်ဳိး ေရးဖူးတဲ့ အေတြ႔အၾကံဳ မရွိပါဘူး။

အားေပးၾကသူေတြကိုလည္း ေက်းဇူးတင္ပါတယ္။ က်ေနာ့္အခက္အခဲက သက္ရွိထင္ရွား ဇာတ္ေကာင္ေတြကို ခ်ယ္ေရး ေနရတာပါ။ သူတို႔ မနစ္နာရေစရေအာင္၊ အျဖစ္မွန္လည္း ေပၚလြင္ရေအာင္ ေရးပါတယ္။ အခ်ိတ္အဆက္၊ ဇာတ္ထိုး အျဖည့္ေလးေတြကိုလည္း ဆြဲေဆာင္မႈ ရွိေအာင္ ၾကံဖန္ရတာေပါ့။ ဒီမွာ ဆက္သြယ္ေရးေခတ္သစ္ နည္းပညာရဲ႕ အားေကာင္းခ်က္ေတြကို က်ေနာ္ေတြ႔လာတယ္။ ပရိသတ္ဆီက အၾကံျပဳစာေတြေရာ၊ ေဆြးေႏြးခ်က္ေတြပါ က်ေနာ္ သိလာရတယ္။ က်ေနာ့္ဇာတ္လမ္းထဲက ဇာတ္လိုက္ေတြကလည္း ေစာင့္ဖတ္ေနၾကတယ္။ “ဘယ္လိုအဆံုးသတ္မလဲ ဆိုတာ (ရပ္တည္ခ်က္ကို) ေစာင့္ၾကည့္ေနတယ္”ဆိုတဲ့ ကိစၥမ်ဳိးလည္း ရွိလာတယ္။ ၀တၳဳစာအုပ္ဆိုရင္ ေနာက္ဆံုးခန္း လွန္ၿပီးဖတ္ မယ့္ ပရိသတ္မ်ဳိးေတြေပါ့။ နည္းနည္းလြဲေခ်ာ္ေနတဲ့ အေသးစိတ္ ျပင္ေပးသူေတြလည္း ရွိတယ္။ ေက်းဇူး။ က်ေနာ့္ အေရး အသားကိုလည္း ျပန္ထိန္းသိမ္းရမလို ျဖစ္လာတယ္။
စဥ္းစားမိတယ္။ ေကာင္းေတာ့ ေကာင္းသား။ ဒီလိုမ်ဳိး interactive တုံ႔ျပန္မႈ ရွိေနတဲ့ စာေရးပံုမ်ဳိး မေရးခဲ့ဖူးဘူး။ စဥ္းစား မိတာေတာ့ “ဘိုး” ရဲ႕ ဇာတ္ခံုနဲ႔ေတာ့ ေတာ္ေတာ္တူလာၿပီ။

ပရိသတ္အႀကိဳက္ နိဂံုးကို က်ေနာ္ ျပင္ပစ္ရမွာလား။ အျဖစ္မွန္ကို တင္ျပရမွာလား။ စဥ္းစား စရာပါ။ က်ေနာ္ ဆရာ ျမသန္းတင့္ေရးတဲ့ ပံုေတာင္ပံုညာသြားေတာလား ဖတ္ဖူးတယ္။ အဆံုးသတ္မွာ ပံုေတာင္သူ၊ ပံုညာသားတို႕အေနနဲ႕ ျမန္မာ့ ဆိုရွယ္လစ္ လမ္းစဥ္ပါတီ ျပဳတ္က်ေရးအတြက္ တိုက္ပြဲ၀င္သြားၾကေလသတည္းလို႔ မေျပာခဲ့ပါဘူး။ အခု က်ေနာ္တို႔ ဘ၀ရဲ႕ တဆစ္ခ်ဳိး အေတြ႔အၾကံဳေလးေတြ (တနည္းအားျဖင့္ ဘ၀စာမ်က္ႏွာေလးေတြ) ကို ေရးဖြဲ႔ ေနတာပဲ။ က်ေနာ့္ေတာလား ဟာလည္း ဘယ္လုိ အဆံုးသတ္ရမွာလည္း။ ဘ၀စာမ်က္ႏွာမ်ဳိးေတြလိုေပါ့။ အဲဒီဘ၀စာမ်က္ႏွာေလးက စာမ်က္ႏွာ (၂၀) မွာ ဆံုးသြားရင္ ဆံုးသြားမွာေပါ့။ စာမ်က္ႏွာ (၂၁) မွာ ေနာက္ထပ္ တဆစ္ခ်ဳိး အေတြ႔အၾကံဳတခုက အရန္သင့္ ထပ္ရွိေနျပန္ တယ္ေလ။ ႐ုပ္ရွင္ၾကည့္ပရိတ္သတ္ႀကီး ေစာင့္ေမွ်ာ္ေနၾကသလို အဆံုးသတ္ ျဖစ္ခ်င္မွလည္း ျဖစ္လိမ့္မယ္ ထင္ပါတယ္။ ဇာတ္လမ္းက အဲဒီအတိုင္းပဲ အဆံုးသတ္ရမွာလား။ ပရိသတ္ေတြကိုပဲ မစၥတာ “ဘိုး” လို ဆက္ကခြင့္ ျပဳလိုက္ရမွာလား...။ စဥ္းစားစရာေတြနဲ႔ေပါ့။

၀ိုင္း၀န္း ေဆြးေႏြးၾကပါဦးဗ်ာ...။ ဖိတ္ေခၚလွ်က္....။ C-Box ထက္စာရင္ Comment မွာ ေရးတာ ေကာင္းတာေပါ့ဗ်ာ။ မွတ္တမ္းက်န္ၿပီး၊ ေနရာမ်ားမ်ား ပိုဆန္႔တယ္။

ေယာဟန္ေအာင္